Deze week was ik aan het werk met een jonge vrouw die de middelbare school wil afronden. Huiswerk maken en studeren veroorzaakten stress, slaapgebrek en faalangst. Een hele nare klem om in vast te zitten: slaapgebrek maakt leren moeilijker, dat leidt tot meer stress waardoor slapen nog moeilijker wordt en voor je het weet draai je mee met de neerwaartse spiraal.
Om te weten te komen hoe ik haar zou kunnen helpen, vroeg ik haar te vertellen hoe haar week is ingevuld: welke vakken wanneer, hoeveelheden huiswerk, et cetera.

Rooster en brein: vriend of vijand?

Karlijn (laten we haar zo noemen) vertelt – en kijk even mee, want hier begint de narigheid.
Op maandag heeft zij een rooster van 8.45 tot 18.15 uur. Acht verschillende lesuren, ja je leest het goed: 8 lesuren. Dus wat doet de school: ze bieden 8 eenheden nieuwe stof aan met ternauwernood pauzes. Vergelijk dat maar met er op je computer gebeurt wanneer je een aantal pagina’s geschreven hebt op je laptop en aan het einde van elk thema, begin je weer op pagina 1 met een nieuw thema … Met andere woorden: je schrijft over de tekst van zojuist heen; je gumt die tekst daarmee uit.
Want dat is wat je doet wanneer je leerlingen en studenten achter elkaar volpropt met nieuwe informatie.  Het brein krijgt geen tijd om het aangebodene te verwerken.
Wijsheid zou zijn: de leerlingen/studenten de tijd geven aan het einde van een les om de gemaakte aantekeningen te verwerken of ietsje uit te werken. Het geheugen de gelegenheid geven om info van het korte-termijn-geheugen naar het lange termijn geheugen te verplaatsen.

Sowieso zijn 8 uren achtereen niet verstandig tenzij bijvoorbeeld het 3^e uur gym is en het 6^e uur muziek of handenarbeid: beweging. Daar worden lichaam en geest enorm blij van!
In ons voorbeeld: na bijna 10 uren op school kan Karlijn naar huis.  Gelukkig op de fiets,  nog even een snuif verse stadslucht en wat beweging. Misschien is het puberlijf op dit tijdstip zo ongeveer uitgehongerd? Als dat zo is, bestaat er een kans dat er te snel of te veel gegeten wordt of gesnaaid wordt: denk aan chips; koekjes of een lekker stukje camembert.
Tot nog toe treffen we een rooster dat zeker niet de vriend is van de adolescente scholier: teveel en te lang meer van hetzelfde.

Is er nog tijd om te “spelen”?

Na het eten als een razende Roeland aan het huiswerk: 8 vakken, dat is een hoop werk.  Op de eerste dag van de week zijn we pas.  In alle gevallen moet er vóór morgen een en ander gedaan worden of gedaan zijn, anders komt Karlijn de volgende dag in de problemen. Ze gaat pas tegen middernacht naar bed.
Om 8.15 op school zijn vraagt toch rond 7.15 de wekker laten aflopen. Om 8 uren werkelijk te slapen, zou Karlijn uiterlijk om 23.15 uur haar oogjes dicht moeten hebben. Laten we 45 min nemen voor alle rituelen die horen bij gaan-slapen: de tas voor morgen pakken; tandenpoetsen, bedenken of klaar leggen welke kleren ze wil aandoen en wat al niet meer, dan zouden we uitkomen op stoppen met huiswerk maken om 22.30 in de avond.  Karlijn heeft dan nog niets aan ontspanning gedaan, niet een beetje hangen, met vrienden geiten, muziek luisteren of maken, sporten.

Natuurlijk is niet alle huiswerk af voor het slapen gaan. Bij een overdaad aan input verliest het brein de interesse en de aandacht wil er niet echt bij blijven.  Dat ken je zelf misschien ook, je leest en op enig moment vraag je je af wat je gelezen hebt en waar je gedachten waren.  Als dat gebeurt bij huiswerk maken of leren, kun je je voorstellen dat er niet heel veel meer beklijft. Karlijn begint de dinsdag op achterstand. De stress loopt op, want niet alles van de maandag is verwerkt of af, en er zijn toetsen waarvoor extra geleerd moet worden, er zijn vakken die echt moeilijk zijn en die extra aandacht nodig hebben. De druk loopt dus op.  Ons brein houdt niet van dat soort druk: diverse ‘moetens’ die allemaal de hoogste prioriteit willen. Dat helpt niet bij begrijpen, niet bij opslaan en niet bij reproduceren. Met andere woorden: alle leren gaat eerder meer dan minder tijd en energie kosten.

Zijn roosters misschien mens-onvriendelijk?

Wat hebben we nu:
Veel uren op 1 dag; veel huiswerk; spanning, slaapgebrek, gebrek aan beweging.
En wat weten we over het brein? Onze hersenen hebben slaap en beweging en gezond eten nodig als randvoorwaarden om een beetje fijn te kunnen functioneren. Dat roept de volgende vragen op:
Hoe bestaat het dat scholen zoveel lessen achter elkaar roosteren zonder pauzes? Zoveel beter zou het zijn leerlingen gelegenheid bieden even te bewegen, naar de wc te gaan; een glaasje water te drinken: even een kort moment van ontspanning. Oh en wellicht is dat voor leerkrachten ook heel fijn! Stel je maar even voor dat jij de ene les afrondt, de snelste leerlingen komen binnen terwijl je de boeken nog aan het opbergen bent, de powerpoint aan het afsluiten en de ramen zijn nog niet open geweest om een beetje frisse lucht binnen te laten. Laat staan dat je in de gelegenheid bent die ene aantekening te maken over wat je zag of wat je te binnen schoot. En laten we wel wezen: lesgeven is een performance uitvoeren. Je moet er helemaal bij zijn. Want studenten en leerlingen ruiken en voelen het wanneer je aandacht niet bij hen en bij de inhoud is. Dus als leerkracht sta je nog uit te hijgen bij wijze van spreken en dan moet je onmiddellijk door. Haasje rep je de nieuwe powerpoint starten, in je hoofd schakelen naar de nieuwe lesstof en in je hart de overgang maken  naar deze klas.
Twee gehaaste partijen hebben we nu, die beide geen gelegenheid hebben gehad in rust om te schakelen.

Verder met Karlijn: de dinsdag heeft minder vakken, maar het huiswerk is veel. Met een zekere gejaagdheid gaat Karlijn thuis aan het werk, maar haar hoofd wil niet meedoen. Concentreren kost moeite, bij het lezen raakt ze afgeleid, bij wiskunde tollen de formules door elkaar. De stress die ze ervaart, maakt dat ze vindt dat ze nu echt niet kan gaan sporten. Eerst moet alle huiswerk af.

Zo worstelt zij zich door de week en op vrijdag is ze … stuk. Te moe om uit te gaan. Op zaterdag slaat de frustratie toe: iedereen kan uit behalve zij. Meer stress. Op zaterdag moet er ook gewerkt worden: wat bijverdienen. Voor als ze weer kan uitgaan bijvoorbeeld. En voor de studie hierna. Op zondag slaapt ze uit en daarna gaat ze studeren want voor die 8 vakken van de maandag moet echt nog wel iets gebeuren!

Zie je het voor je? En ze in niet de enige! Karlijn is zo’n leerling die ‘er veel werk van maakt’ en ze maakt zich wellicht iets te druk. Zoveel leerlingen, zoveel manieren van reageren.
Maar: school faciliteert leren niet durf ik te stellen.

 Hoe dan wel?

• Een rooster zou ruimte moeten laten tussen lessen. Om vanuit rust van de ene les naar de andere te kunnen gaan. Als een rooster al een hele dag in beslag neemt, dan zouden de beweeglijke en creatieve vakken de ‘leer-vakken’ moeten afwisselen, zodat er variatie is. We weten ondertussen dat mensen meer zijn dan wandelende hoofden: waarom behandelen we ze dan niet als wezens met een lichaam en gevoelens?! Het zou het leren ten goede komen!
• In de lessen zou het verstandig zijn enige tijd in te ruimen voor het uitwerken van zojuist behandelde stof: het geheugen is niet zo sterk, dat behoeft extra handelingen om te zorgen dat de opgedane inzichten verplaatst worden van de korte termijn naar de lange termijn opslag.
• Huiswerk … ook zoiets: leren leerlingen en studenten hoe ze zo efficiënt mogelijk kunnen leren? Wat te doen als het om ‘begrijpen’ gaat; wat als het over ‘toepassen en inzicht verkrijgen’ gaat? Hoe leer je eigenlijk zaken uit je hoofd op een slimme manier?
  Weten leerlingen iets over de samenhang tussen slapen; eten en drinken, bewegen en leren?
  Leren leren. Echt niet vanzelfsprekend. Zeker niet in onze tijd van Social media en computers: de afleidingen zijn legio. En het brein is nog niet zo gefocust. Dan toch de aandacht bij het huiswerk houden is een enorme klus voor jonge mensen.

ACTIE?!

Wordt het niet de hoogste tijd voor creatieve acties? Acties die ludiek zijn, verrassend. Acties waardoor het Ministerie van Onderwijs wakker geschud wordt. Acties waar leerkrachten en leerlingen en studenten blij van worden. Mogelijk zelfs veel van leren! Dat vuurtje ontsteek ik graag.